Een introductie tot etnografie | Uitleg & voorbeelden
Etnografie (ethnography) is een vorm van kwalitatief onderzoek waarbij de onderzoeker zich onderdompelt in een gemeenschap of organisatie om gedragingen en interacties van dichtbij te kunnen observeren. De term etnografie verwijst ook naar het geschreven rapport dat de etnograaf na afloop opstelt.
Etnografie is een flexibele onderzoeksmethode waarmee je inzicht kunt verkrijgen in een gedeelde cultuur, conventies en de sociale dynamiek van een bepaalde groep. De onderzoeksbenadering gaat wel gepaard met praktische en ethische uitdagingen.
Waarvoor wordt etnografie gebruikt?
Etnografie werd oorspronkelijk gebruikt voor antropologisch onderzoek waarbij de antropoloog zich voor langere tijd onderdompelde in de cultuur van een geïsoleerde stam (tribale gemeenschap) om de cultuur en bijbehorende gedragingen te begrijpen.
Dit type onderzoek kon soms jaren in beslag nemen. Zo leefde Colin M. Turnbull drie jaar lang samen met leden van de Mbuti-gemeenschap om de etnografie The Forest People te kunnen schrijven.
Tegenwoordig wordt etnografie ook gebruikt door andere sociale wetenschappers. De methode wordt niet alleen ingezet om onbekende culturen te onderzoeken, maar ook om specifieke gemeenschappen in de eigen maatschappij te onderzoeken.
Zo is etnografisch onderzoek (ook wel participantobservatie genoemd) gebruikt om voetbalfans, medewerkers van call centers en politieagenten te onderzoeken.
Voordelen van etnografie
Het grootste voordeel van etnografie is dat de onderzoeker toegang heeft tot de cultuur en gebruiken van een groep. Het is een goede benadering om rechtstreeks de gedragingen en interacties van een groep mensen binnen een specifieke context te ervaren.
Door jezelf onder te dompelen in een sociale omgeving, krijg je wellicht toegang tot meer authentieke informatie. Ook kun je spontane interacties observeren waarover je geen informatie had verkregen als je er simpelweg naar had gevraagd in een interview.
Etnografie is ook een open en flexibele methode. Het doel is niet per se om een algemene theorie of hypothese te toetsen. In plaats daarvan probeer je inzicht te verkrijgen in de details van één specifieke cultuur en wil je rijke data verzamelen.
Nadelen van etnografie
Etnografie neemt erg veel tijd in beslag. Om jezelf onder te dompelen in de situatie en genoeg observaties te kunnen doen om een representatief beeld van de cultuur te kunnen schetsen, heb je minimaal een aantal weken nodig. In veel gevallen spreek je eerder van maanden en jaren. Zo’n langdurige onderdompeling kan zeer uitdagend zijn en past eerder bij een PhD-onderzoek dan bij een scriptieonderzoek. Toch zijn ook kortere onderzoeken mogelijk.
Bij etnografisch onderzoek is het risico op een researcher bias groot, omdat je je observaties moet interpreteren om de data te kunnen analyseren. Het kan ook moeilijk zijn om met afstand naar een groep te kijken als je deel uitmaakt van de gemeenschap.
Bovendien moet je rekening houden met de ethische aspecten van een etnografie. Zo moet je bijvoorbeeld beslissen of je anoniem of openlijk als onderzoeker deelneemt aan de gemeenschap. Ook kan de aanwezigheid van een onderzoeker de cultuur verstoren of in gevaar brengen, zeker in het geval van een geïsoleerde tribale gemeenschap. Verder moet je bedenken of en hoe je gevoelige informatie in je verslag opneemt.
Heb je etnografie nodig voor je onderzoek?
Als je een student bent met interesse in een etnografisch onderzoek voor je scriptie, is het verstandig om jezelf af te vragen of dit de juiste benadering is.
- Kun je de informatie ook verkrijgen op een andere manier (bijvoorbeeld met een enquête of interview)?
- Hoe moeilijk is het om toegang te verkrijgen tot de gemeenschap waarin je geïnteresseerd bent?
- Hoe ga je je onderzoek vormgeven en hoeveel tijd heb je nodig?
- Is het onderzoek ethisch verantwoord?
Als je voor etnografisch onderzoek kiest, is het meestal het beste om te kiezen voor een relatief kleine en toegankelijke groep, zodat het haalbaar is om je onderzoek uit te voeren in de korte tijd die voor een scriptie staat.
Verschillende etnografische benaderingen
Er zijn enkele belangrijke tegenstellingen die de onderzoeksbenadering kunnen karakteriseren: open versus gesloten setting, openlijke versus verborgen observaties en actieve versus passieve observaties. Iedere benadering gaat gepaard met voor- en nadelen.
Open versus gesloten setting
De “setting” van je etnografie (de omgeving waarin je de gekozen gemeenschap gaat observeren) kan open of gesloten zijn.
Een open setting (public setting) kent geen formele grenzen of barrières om deel te nemen. In het geval van een groep fans van een bepaalde voetbalclub of een groep mensen die in een bepaalde buurt leven zou je kunnen spreken van een open setting.
- Het is niet moeilijk om toegang te krijgen tot open groepen.
- Het is moeilijker om jezelf onder te dompelen, omdat de groep minder goed gedefinieerd is (hoe bepaal je of iemand écht fan is).
Een gesloten setting (private setting) kent wel formele barrières. Hierbij kun je denken aan een bedrijf (waar je eerst medewerker moet zijn), een school (waar je eerst leerling of medewerker moet zijn) of een sekte (waar je eerst lid van moet worden).
- De grenzen van een gesloten groep zijn goed gedefinieerd. Zo weet je precies wie tot een bepaalde groep behoort.
- Het is moeilijker om toegang te krijgen tot een gesloten groep. Je zult wellicht moeten onderhandelen om onderzoek te kunnen doen.
Openlijke versus verborgen etnografie
In de meeste gevallen kiezen onderzoekers voor openlijke observaties (overt ethnography) en maken ze de intenties duidelijk aan de groep die geobserveerd wordt.
- Openlijke etnografie geniet vaak de voorkeur, omdat participanten zo actief toestemming kunnen geven (informed consent).
- Participanten gedragen zich misschien anders (minder natuurlijk) als ze weten dat ze geobserveerd worden.
In sommige gevallen kiezen onderzoekers ervoor om in het geheim participanten te observeren (covert ethnography). Dit betekent dat de onderzoekers de participanten niet vertellen dat ze onderzoek doen en dat ze een andere reden voor hun aanwezigheid verzinnen.
- Met deze variant verkrijg je mogelijk toegang tot gemeenschappen die anders geen onderzoeker zouden toelaten (zoals sektes).
- Het verzwijgen van de rol van de onderzoeker kan worden gezien als misleidend en onethisch.
Actieve versus passieve observaties
Je kunt jezelf op verschillende manieren onderdompelen in een cultuur. De etnograaf kan passief of juist actief deelnemen, afhankelijk van het doel en de aard van het onderzoek.
Bij een actieve participatie probeer je volledig deel te nemen (te integreren) en je te gedragen als de andere leden van de gemeenschap.
- Bij een actieve deelname voelen de geobserveerden zich wellicht beter op hun gemak.
- Bij een actieve deelname verstoor je mogelijk de dagelijkse gang van zaken in een gemeenschap.
Bij een passieve participatie bestudeert de onderzoeker de participanten op afstand zonder zich te mengen in de activiteiten.
- Bij passieve deelname is er meer ruimte voor zorgvuldige observaties en nauwkeurige verslaglegging.
- Bij passieve deelname gedragen groepsleden zich mogelijk onnatuurlijk, omdat ze zich bekeken voelen.
Hoewel etnografen hun voorkeur mogen hebben voor een actieve of passieve deelname, moeten ze ook flexibel zijn. Soms is het niet mogelijk of toegestaan voor buitenstaanders om deel te nemen aan bepaalde activiteiten of moet je juist deelnemen om aanwezig te mogen zijn.
Toegang verkrijgen tot een gemeenschap
Het is belangrijk om te bedenken hoe je toegang kunt krijgen tot een bepaalde gemeenschap. Dit kan een eenvoudig proces zijn, maar ook een bijna onmogelijke opgave:
- Om toegang te krijgen tot de fans van een voetbalclub kun je simpelweg zelf naar wedstrijden gaan en met de fans praten.
- Om etnografisch onderzoek uit te voeren bij een bedrijf, kun je het management contacteren en om toestemming vragen.
- Je kunt eventueel ook in het geheim een onderzoek uitvoeren binnen een gemeenschap waartoe je zelf behoort of bij een bedrijf waar je al werkt. Dit is wel minder ethisch en niet altijd toegestaan.
Ook hier is het belangrijk om je flexibel op te stellen: als je geen toegang kunt krijgen tot (bepaalde aspecten van) de gemeenschap, moet je andere methoden verzinnen om vergelijkbare informatie te verzamelen.
Stel je was van plan om de medewerkers bij een bepaald bedrijf te onderzoeken, maar je krijgt geen toestemming. Je zou dan kunnen overwegen om vergelijkbare bedrijven te vragen totdat je een manager vindt die toestemming geeft voor een etnografisch onderzoek.
Werken met informanten
Informanten zijn betrokken bij alle soorten etnografieën. Dit zijn de mensen die tot de onderzochte groep behoren en tevens als contactpersoon dienen. Zij helpen de onderzoeker om toegang te krijgen tot de gemeenschap en kunnen bijdragen aan de interpretatie van observaties.
Vaak is een informant iemand in een hoge positie of iemand die je toegang verleent tot een gemeenschap en advies geeft over hoe je kunt integreren om minder nadrukkelijker als buitenstaander te worden gezien.
Het is wel verstandig om niet te veel op één informant te leunen, omdat jouw perspectief van de gehele groep dan te sterk kan afhangen van het oordeel of de informatie van je informant. Het kan voorkomen dat de informant niet representatief is voor de gehele groep.
Ook geeft een informant vaak niet het type informatie waarnaar je op zoek bent. Sommige informanten geven een te positieve draai aan de werkelijkheid of noemen alleen de aspecten waarin de etnograaf geïnteresseerd is. Deze sociaal-wenselijke weergave kan de resultaten vertekenen.
De groep observeren en aantekeningen maken
De kern van een etnografie bestaat uit observaties uitvoeren en aantekeningen maken. Deze zijn essentieel om bij te houden welke gedragingen je ziet, welke gesprekken je hebt gehad en wat je hier (in eerste instantie) van denkt. In de meeste gevallen noteer je je bevindingen in een schrift, maar je kunt ook stemopnames maken en deze later transcriberen. Het is van belang om op alle aspecten van interacties te letten, zoals taalgebruik en lichaamstaal.
Noteer ook dingen die je opvallen die mogelijk buiten de scope van je onderzoek vallen. Je kunt beter te veel notities hebben dan te weinig, omdat je anders mogelijk niet genoeg data hebt om conclusies te trekken of verklaringen te formuleren.
Het is belangrijk om je aantekeningen gedetailleerd, duidelijk en georganiseerd te houden (door bijvoorbeeld datums en locaties toe te voegen).
Een etnografie schrijven
Nadat je de observaties hebt afgerond, moet je nog steeds een verslag maken in de vorm van een etnografie. Hiervoor neem je je aantekeningen door en geef je duidelijk en overtuigend aan welke gedragingen en relaties je hebt geobserveerd.
De structuur van een etnografie
Een etnografie kan op verschillende manieren worden vormgegeven. Zo kun je een artikel schrijven, maar ook een scriptie, proefschrift of boek.
In de meeste gevallen hanteren onderzoekers voor een etnografie niet de algemene structuur voor een wetenschappelijke tekst, maar je begint wel altijd met een introductie en je eindigt in principe met de conclusie. Als je de observaties combineert met andere onderzoeksmethoden is het wel gebruikelijk om de algemene structuur aan te houden (introductie, (theoretisch kader), methodologie, resultaten, discussie, conclusie). Dit Engelse paper volgt een standaard structuur.
De inhoud van een etnografie
Het doel van een etnografie is om rijke data te verzamelen door jezelf onder te dompelen in een gemeenschap en de lezer er vervolgens van te overtuigen dat je observaties en interpretaties overeenkomen met de werkelijkheid.
Over het algemeen is de schrijfstijl in een etnografie persoonlijker en minder wetenschappelijk of zakelijk dan bij andere onderzoeken, omdat je zelf de observaties hebt uitgevoerd en de gedragingen hebt geïnterpreteerd.
Bij een etnografie beschrijf je niet alleen je observaties, maar je probeert ook om geobserveerde fenomenen te verklaren op een gestructureerde, verhalende manier. Je kunt hiervoor literatuur gebruiken, maar ook je eigen ervaringen.
De beweringen van Leyder (2021) over de band tussen verkoopmedewerkers als gevolg van werkdruk kunnen niet worden bevestigd op basis van mijn observaties. Er zijn verschillende verklaringen voor deze discrepantie. Zo zou het kunnen zijn dat de lay-out van de winkel weinig onderling contact mogelijk maakt of dat mijn aanwezigheid het gedrag heeft beïnvloed.
Veelgestelde vragen
- Wat is etnografie (ethnography)?
-
Etnografie (ethnography) is een vorm van kwalitatief onderzoek waarbij de onderzoeker zich onderdompelt in een gemeenschap of organisatie om gedragingen en interacties van dichtbij te kunnen observeren. De term etnografie verwijst ook naar het geschreven rapport dat de etnograaf na afloop opstelt.
Etnografie is een flexibele onderzoeksmethode waarmee je inzicht kunt verkrijgen in een gedeelde cultuur, conventies en de sociale dynamiek van een bepaalde groep. De onderzoeksbenadering gaat wel gepaard met praktische en ethische uitdagingen.
- Wat is het doel van een etnografie?
-
Het doel van een etnografie is om rijke data te verzamelen door jezelf onder te dompelen in een gemeenschap en de lezer er vervolgens van te overtuigen dat je observaties en interpretaties overeenkomen met de werkelijkheid.
- Wat is het verschil tussen een participerende en een niet-participerende observatie?
-
Bij een participerende observatie maak je als observator deel uit van de context waarin het gedrag van mensen bestudeerd wordt. Meestal weten participanten dat ze geobserveerd worden, maar soms ook niet.
Bij een niet-participerende observatie maak je als observator geen deel uit van de sociale setting die geobserveerd wordt. In de meeste gevallen wordt de observator niet gezien door de individu(en) die geobserveerd worden, bijvoorbeeld omdat de onderzoeker videobeelden observeert.
Citeer dit Scribbr-artikel
Als je naar deze bron wilt verwijzen, kun je de bronvermelding kopiëren of op “Citeer dit Scribbr-artikel” klikken om de bronvermelding automatisch toe te voegen aan onze gratis Bronnengenerator.
Caulfield, J. (2023, 18 april). Een introductie tot etnografie | Uitleg & voorbeelden. Scribbr. Geraadpleegd op 15 april 2024, van https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/etnografie/
