Literatuuronderzoek (ook literatuurstudie of literature review genoemd) is een methode om bestaande kennis over je onderwerp of probleemstelling te verzamelen. Deze kennis vind je in verschillende bronnen, zoals wetenschappelijke tijdschriftartikelen, boeken, papers, scripties en archiefmateriaal.
Goed literatuuronderzoek leidt niet tot een simpele opsomming of samenvatting van alle beschikbare gegevens, maar tot een kritische bespreking van de meest relevante informatie. Afhankelijk van de opbouw van je scriptie kan literatuuronderzoek de basis vormen voor de probleemanalyse of het theoretisch kader.
Er bestaat vaak ontzettend veel literatuur over een onderwerp, terwijl je maar kort de tijd hebt om je scriptie te schrijven. Het is daarom van belang om je literatuurstudie systematisch aan te pakken:
Voor deze eerste stap oriënteer je je op het onderwerp om een globaal beeld van het onderzoeksgebied te krijgen. Ook stel je een lijst met zoekwoorden op die als basis dient voor de tweede stap.
Lees een recente publicatie over je onderwerp. Kies een publicatie van een toonaangevende auteur, waarin zoveel mogelijk aspecten van je onderwerp aan bod komen. Zo krijg je een goed algemeen beeld van het onderzoeksveld. Vraag eventueel aan docenten of begeleiders of ze je op weg kunnen helpen.
Bepaal tijdens het lezen relevante kernwoorden.
Selecteer kernwoorden uit je (voorlopige) probleemstelling en onderzoeksvragen.
Maak een lijst met al deze kernwoorden of kernbegrippen. Dit zijn je zoekwoorden.
Voorbeeld: Lijst met kernwoordenStel je schrijft je onderzoek over non-verbale communicatie. Je lijst met kernwoorden kan dan onder andere bestaan uit:
Non-verbale communicatie
Gebaren
Lichaamstaal
Non-verbale ondersteuning
2. Literatuur verzamelen
Dankzij het voorbereidende werk kun je nu doelgericht zoeken naar literatuur en andere bronnen. Deze zoektocht begint meestal online. Het gebruik van de juiste zoektermen is daarbij van essentieel belang, dus daarom heb je in de eerste stap een lijst opgesteld.
TipZoek zowel in het Engels als Nederlands op deze termen (of nog een andere taal als je deze beheerst), combineer zoektermen en gebruik synoniemen en gerelateerde termen.
De meest gebruikte databanken zijn:
De online catalogus van de bibliotheek van je school of universiteit. Je onderwijsinstelling heeft een grote database met boeken, artikelen, scripties en tijdschriften, die in de eigen bibliotheek of online kunnen worden geraadpleegd. De meeste onderwijsinstellingen bieden ook een VPN-verbinding aan, waarmee je thuis toegang kunt krijgen tot de online bibliotheek.
Google Scholar. Via www.scholar.google.nl kom je bij de speciale Google-zoekmachine voor wetenschappelijke literatuur terecht. De toegang tot een artikel is alleen niet altijd gratis. Zet daarom je VPN-verbinding aan (of ga naar de onderwijsinstelling) om tot toegang te verkrijgen tot meer artikelen.
PiCarta. Via de bibliotheek van je school of universiteit kun je vrijwel altijd gratis zoeken in de database PiCarta. Hierin zijn de gegevens van alle in Nederland verkrijgbare publicaties opgenomen, dus ook de boeken en tijdschriften die niet bij de eigen bibliotheek verkrijgbaar zijn.
JSTOR. JSTOR is een digitale bibliotheek met academische tijdschriften, boeken en primaire bronnen. Ook deze database kun je via je onderwijsinstelling gratis raadplegen.
Als je bronnen hebt gevonden, kun je ook de literatuurlijst van die publicatie bekijken. Hier vind je andere relevante bronnen voor jouw onderzoek (de zogenaamde sneeuwbalmethode). Zie je een bepaalde auteursnaam vaak terugkomen? Blijkbaar heeft deze persoon veel onderzoek gedaan op dat gebied. Soms heeft deze persoon een eigen website, maar anders kun je in online databases zoeken naar meer bronnen.
Let opMet behulp van de sneeuwbalmethode vind je voornamelijk minder recente literatuur. Probeer daarom niet uitsluitend deze methode te gebruiken.
3. Literatuur beoordelen en selecteren
Waarschijnlijk vind je veel literatuur en ben je genoodzaakt een selectie te maken, omdat je alleen tijd hebt om de meest belangrijke bronnen beter te bestuderen. Beoordeel gevonden literatuur daarom eerst op relevantie en wetenschappelijke kwaliteit.
Relevantie beoordelen
Een relevante publicatie past erg goed bij je onderwerp of probleemstelling. Om dit te bepalen zonder het boek of artikel in zijn geheel te hoeven doorlezen, kun je eerst alleen de samenvatting (abstract) en de conclusie lezen. Dit geeft vaak genoeg informatie om te beoordelen of een publicatie relevant is voor jou.
Kwaliteit beoordelen
De kwaliteit van een publicatie wordt bepaald door een aantal factoren. Probeer alleen artikelen uit toonaangevende tijdschriften te gebruiken. Met de Journal Quality List kom je erachter welke dat zijn.
Om de kwaliteit van een publicatie te beoordelen kun je ook kijken naar de deskundigheid van de auteur. Je kunt ervan uitgaan dat een auteur deskundig is als:
Anderen vaak naar publicaties van de auteur verwijzen
De auteur meer over het onderwerp heeft geschreven en
De auteur verbonden is aan een wetenschappelijke instelling
Informatie van websites is vaak niet betrouwbaar, tenzij het om sites van wetenschappelijke instituten gaat.
Daarnaast is het van belang om recente, actuele literatuur te gebruiken, anders loop je het gevaar achterhaalde informatie in je scriptie te verwerken.
4. Literatuur verwerken
Nu je relevante literatuur hebt verzameld, is het de bedoeling om de gevonden informatie te verwerken. Dit kun je doen door een op zichzelf staand literatuuronderzoek uit te voeren of je onderzoek te verwerken als deel van een groter geheel, bijvoorbeeld in een probleemanalyse of een theoretisch kader van je scriptie. Daarvoor bestudeer je eerst grondig de geselecteerde publicaties.
Vraag jezelf hierbij steeds de volgende zaken af:
Wat is het probleem en hoe wordt het onderzoek aangepakt?
Welke kernbegrippen staan centraal en hoe worden deze begrippen gedefinieerd?
Welke theorieën en modellen worden door de auteur gebruikt?
Wat zijn de resultaten en conclusies van het onderzoek?
Wat zijn de sterke en zwakke punten van het onderzoek?
Hoe verhoudt dit artikel zich tot andere publicaties met betrekking tot het onderzoeksgebied? Bevestigt het, weerlegt het of voegt het toe aan de bestaande literatuur?
Hoe kan dit onderzoek voor mijn eigen onderzoek worden gebruikt?
Door alle bronnen op de bovenstaande manier te bestuderen krijg je een beter beeld van het onderzoeksveld en de manier waarop jouw onderzoek zich hiertoe verhoudt. Vervolgens kun je een goed onderbouwde, kritische bespreking van de literatuur maken.
De eisen daarvan verschillen per opleiding en worden vaak in een studiehandleiding beschreven. In een theoretisch kader ligt de nadruk bijvoorbeeld op het definiëren van begrippen en het bespreken van theorieën en modellen.
Hoe verwijs je naar de bronnen en welke tools kun je gebruiken?
Je moet zeer nauwkeurig verwijzen naar bronnen in een literatuurstudie. Hoe je precies verwijst naar je bronnen hangt af van de referentiestijl die je hanteert, zoals APA. Gebruik de gratis Scribbr Bronnengenerator om snel de juiste verwijzingen en bronvermeldingen te genereren in jouw referentiestijl.
Als je niet goed verwijst, kun je per ongelukplagiaat plegen. Plagiaat is een ernstige vorm van fraude die zware sancties als gevolg heeft. Wil je hulp bij het voorkomen van plagiaat? Doe dan de gratis Plagiaatcheck.
Werkwoordstijden
Voor inhoud van theorieën, definities en feiten gebruik je de onvoltooid tegenwoordige tijd. Als je verwijst naar afgerond onderzoek en naar bevindingen van andere onderzoekers schrijf je in de voltooid tegenwoordige tijd. Wil je hulp bij de toepassing van werkwoordstijden in je scriptie, laat dan je scriptie nakijken door de taalprofessionals van Scribbr.
Je kunt om twee redenen een literatuuronderzoek uitvoeren:
Het literatuuronderzoek is je onderzoeksmethode
Het literatuuronderzoek maakt deel uit van een groter geheel
Literatuuronderzoek als onderzoeksmethode
Als een literatuuronderzoek je onderzoeksmethode is, betekent dit dat je zelf geen data verzamelt. In plaats daarvan verzamel je op systematische wijze bronnen en evalueer je deze kritisch. Hiermee kun je inzicht geven in de stand van zaken met betrekking tot je onderzoeksonderwerp of kun je verschillende perspectieven inventariseren.
Zorg er altijd voor dat je literatuuronderzoek niet alleen een samenvatting is van de bestaande literatuur, maar dat je ook aangeeft hoe de bronnen zich tot elkaar verhouden in een kritische analyse. Je identificeert patronen, thema’s, conflicten en hiaten.
Ook is het belangrijk om in dit geval een goede structuur te kiezen:
Chronologisch. Je kunt de bronnen chronologisch bespreken om veranderingen in de tijd zichtbaar te maken.
Thematisch. Je kunt de bronnen groeperen per thema, zodat je niet van de hak op de tak springt.
Methodologisch. Als de auteurs gebruikmaken van diverse onderzoeksmethoden kun je de bronnen groeperen op basis van deze methode, zodat je de resultaten kunt vergelijken.
Theoretisch. Je kunt de bronnen ook ordenen op basis van het theoretisch raamwerk dat gebruikt wordt. Zo kun je jouw keuze voor een theorie of model beargumenteren of meerdere raamwerken combineren tot een nieuw, passend model.
Literatuuronderzoek als deel van een groter geheel
In veel gevallen is een literatuuronderzoek niet de meest belangrijke onderzoeksmethode in je scriptie. In plaats daarvan voer je een informeler onderzoek uit naar de literatuur over je onderwerp, zodat je inzicht hebt in de status quo en je met jouw onderzoek kunt voortbouwen op eerdere inzichten.
Zo kun je dit literatuuronderzoek bijvoorbeeld gebruiken om je onderzoek in te leiden, hypothesen te onderbouwen of onverwachte resultaten te verklaren.
Gratis collegeslides
Ben jij een docent of professor die studenten wil onderwijzen over het schrijven van een literatuuronderzoek? Of ben je student en op zoek naar een bondig overzicht? Top! Je kunt onze slides gratis downloaden, aanpassen en verspreiden.
Literatuuronderzoek (ook literatuurstudie of literature review genoemd) is een methode om bestaande kennis over je onderwerp of probleemstelling te verzamelen. Deze kennis vind je in verschillende bronnen, zoals wetenschappelijke tijdschriftartikelen, boeken, papers, scripties en archiefmateriaal.
Het resultaat is niet alleen een beschrijving van de gevonden informatie, maar ook een kritische bespreking van de meest relevante informatie. Een literatuuronderzoek kan op zichzelf staan of deel uitmaken van een groter geheel.
Voorbereiden: Je oriënteert je, bakent het onderwerp af, en bepaalt zoekwoorden.
Literatuur verzamelen: Je verzamelt relevante literatuur door te zoeken in databases, via zoekmachines, en in literatuurlijsten van gevonden publicaties.
Literatuur beoordelen en selecteren: Je maakt een selectie, waarbij je alleen relevante en kwalitatief hoge bronnen overhoudt.
Literatuur verwerken: Je kunt je bronnen uitgebreid beschrijven en evalueren, of de informatie verwerken in je probleemanalyse of theoretisch kader.
Als je naar deze bron wilt verwijzen, kun je de bronvermelding kopiëren of op “Citeer dit Scribbr-artikel” klikken om de bronvermelding automatisch toe te voegen aan onze gratis Bronnengenerator.
Scharwächter, V.
& Krul, A.
(2022, 30 november). Literatuuronderzoek of literatuurstudie doen in 4 stappen. Scribbr.
Geraadpleegd op 9 december 2024,
van https://www.scribbr.nl/scriptie-structuur/literatuuronderzoek/
Veronique heeft twee bachelors: één in Taal- en Cultuurstudies en één in Philosophy, Politics and Economics. Daarnaast heeft zij een boek geschreven over hoe filosofie je kan helpen in je studentenleven. Ze hoopt haar brede, interdisciplinaire kennis in te kunnen zetten om zo veel mogelijk studenten te helpen met het schrijven van hun scriptie.
