Observatie als methode in je scriptie | Uitleg & voorbeelden

Als je voor observaties hebt gekozen als onderzoeksmethode, kijk en luister je naar wat mensen doen en zeggen (menselijk gedrag) in een bepaalde situatie. Alles wat je waarneemt, leg je vast in een verslag. Je kunt op verschillende manieren observeren:

• Participerende of niet-participerende observatie
• Gestructureerde of ongestructureerde observatie

Na je observaties analyseer en interpreteer je de verkregen data om je onderzoeksonderwerp te kiezen, hypothesen op te stellen, antwoord te geven op hoofd- of deelvragen of eventueel een conclusie te trekken. In het geval van een scriptie gebruik je de observaties meestal om je hoofd- of deelvragen te beantwoorden.

Vier redenen om observatieonderzoek te doen

De vier meest voorkomende redenen om observaties uit te voeren, zijn de volgende:

1. Als je onderzoeksvraag een hoe- of wat-vraag is.
   • Voorbeeld: “Hoe gedragen probleemjongeren zich in de klas ten aanzien van hun docent?”
2. Als er nog weinig bekend is over het menselijk gedrag in een bepaalde situatie.
   • Voorbeeld: Observeren hoe mensen zich in de supermarkt zich gedragen de dag na de aankondiging van nieuwe maatregelen met betrekking tot het coronavirus.
3. Als fenomenen of personen in hun natuurlijke setting moeten worden bestudeerd.
   • Voorbeeld: Het gedrag van mensen in hun werkomgeving.
4. Als het waarschijnlijk is dat respondenten met zelfrapportage (in een interview of enquête) hun gedrag anders beschrijven dan het daadwerkelijk is.
   • Voorbeeld: Observeren hoeveel een persoon rookt op een dag.

Hoeveel fouten bevat jouw scriptie?

De taalexperts van Scribbr verbeteren gemiddeld 150 fouten per 1000 woorden. Benieuwd wat er precies wordt verbeterd? Verschuif de cursor van links naar rechts!

Scriptie nakijken op taal

Bepaal welk observatieonderzoek geschikt is voor jouw scriptie

Om te bepalen welke observatiemethode het beste is voor jouw onderzoek, kun je jezelf de volgende vragen stellen:

1. Zijn je onderzoeksprobleem en -doel al duidelijk geformuleerd?
   • Als dit het geval is, kun je het beste kiezen voor een gestructureerde observatiemethode. Als je daarentegen je onderzoeksprobleem wilt vaststellen door te observeren, kies je eerder voor een ongestructureerde observatiemethode.
2. Wil je diep inzicht krijgen in het onderzoeksprobleem of een meer oppervlakkig beeld verkrijgen?
   • Kies een participerende observatiemethode voor een diep inzicht en een niet-participerende observatiemethode voor een oppervlakkig beeld.
3. Hoeveel tijd heb je voor je observatie?
   • Houd er rekening mee dat een niet-participerende observatie minder tijd kost dan een participerende observatie.

Los van het soort observatieonderzoek dat je doet, moet je observatie ethisch verantwoord zijn. Als je personen observeert die dit niet weten, is dat mogelijk onethisch. Denk daarom na over het waarborgen van de anonimiteit van je doelgroep en vraag om toestemming voor de observatie (indien mogelijk).

Participerende observatie

Bij een participerende observatie maak je als observator deel uit van de context waarin het gedrag van mensen bestudeerd wordt. Op die manier kun je achterhalen welke betekenis mensen hebben voor hun omgeving en welk gedrag ze hierbinnen vertonen. Zo kun je een nauwkeurig en gericht beeld van een bepaalde situatie krijgen.

Hierbij bestaat een onderscheid tussen een observatie waarbij de mensen weten dat ze geobserveerd worden en waarbij ze dat niet weten.

Wanneer gebruik je een participerende observatie?

Een participerende observatie wordt vooral gebruikt bij kwalitatief onderzoek. Je kunt de methode gebruiken als je gedetailleerde informatie over een bepaalde cultuur, groep mensen of over het gedrag van individuen wilt verkrijgen.

Voor- en nadelen participerende observatie

Niet-participerende observatie

In een niet-participerende observatie maak je als observator geen deel uit van de sociale setting die geobserveerd wordt. In de meeste gevallen wordt de observator niet gezien door de individu(en) die geobserveerd worden, bijvoorbeeld omdat de onderzoeker videobeelden observeert.

Wanneer gebruik je niet-participerende observatie?

Gebruik een niet-participerende observatie om een eerste beeld van een situatie te schetsen als bijvoorbeeld nog weinig onderzoek naar het onderwerp is gedaan. Hiermee kun je het onderzoeksonderwerp definiëren waar je vervolgens onderzoek naar doet met andere onderzoeksmethoden.

Voor- en nadelen niet-participerende observatie

Gestructureerde observatie

Bij een gestructureerde observatie, ofwel systematische observatie, maak je gebruik van expliciet geformuleerde regels voor de observatie zelf en de rapportage van je bevindingen. Deze regels zijn vastgelegd in een zogenaamd observatieschema. Zo kun je jouw observaties onderbrengen in categorieën die je voorafgaand aan de dataverzameling hebt vastgesteld.

Wanneer gebruik je een gestructureerde observatie?

Een gestructureerde observatie kun je inzetten als je het probleem en het doel van je onderzoek al precies geformuleerd hebt en het duidelijk is waar je op moet letten tijdens de observatie. De observatie dient in dat geval om hypothesen te onderzoeken.

Voor- en nadelen gestructureerde observatie

Ongestructureerde observatie

Bij een ongestructureerde observatie wordt het gedrag van individuen zo gedetailleerd mogelijk geobserveerd. Hierbij wordt geen gebruik gemaakt van een vooraf opgesteld observatieschema, maar wordt juist zoveel mogelijk informatie verzameld. Het doel hiervan is om een verhalend verslag van het geobserveerde gedrag te schrijven.

Wanneer gebruik je een ongestructureerde observatie?

Gebruik dit type observatie als je het onderzoeksprobleem nog niet precies hebt geformuleerd. In dat geval kun je een bredere observatie uitvoeren om de belangrijkste aspecten van het probleem te identificeren en om bijvoorbeeld hypothesen te formuleren.

De bevindingen van een ongestructureerde observatie zijn vooral inzetbaar als basis voor hypothesen die in je (vervolg)onderzoek nader onderzocht kunnen worden. Er kunnen geen duidelijke conclusies uit de data worden getrokken.

Voor- en nadelen ongestructureerde observatie

Observatie beschrijven in je scriptie

Als je (ongestructureerde) observaties hebt uitgevoerd voor je vooronderzoek, kun je hier eventueel naar verwijzen in je inleiding als je de aanleiding van je onderzoeksonderwerp bespreekt.

Als je observaties gedaan hebt om de hoofdvraag of een deelvraag te beantwoorden, beschrijf je in je methodologie welk soort observaties je hebt uitgevoerd en binnen welke setting. In je resultatenhoofdstuk beschrijf je de resultaten hiervan.

In je conclusie bespreek je eventueel belangrijke conclusies op basis van je observaties en in je discussie kun je aangeven welke beperkingen hieraan verbonden zijn. In je bijlagen kun je indien gewenst de volledige verslagen van je observaties toevoegen.

Veelgestelde vragen

Wat zijn observaties in je scriptie?

Als je voor observaties hebt gekozen als onderzoeksmethode, kijk en luister je naar wat mensen doen en zeggen (menselijk gedrag) in een bepaalde situatie. Alles wat je waarneemt, leg je vast in een verslag.

Na je observaties analyseer en interpreteer je de verkregen data om je onderzoeksonderwerp te kiezen, hypothesen op te stellen, antwoord te geven op hoofd- of deelvragen of eventueel een conclusie te trekken.

In het geval van een scriptie gebruik je de observaties meestal om je hoofd- of deelvragen te beantwoorden.

Waarom kies je voor observaties?

De vier meest voorkomende redenen om observaties uit te voeren, zijn de volgende:

1. Als je onderzoeksvraag een hoe- of wat-vraag is.
   • Voorbeeld: “Hoe gedragen probleemjongeren zich in de klas ten aanzien van hun docent?”
2. Als er nog weinig bekend is over het menselijk gedrag in een bepaalde situatie.
   • Voorbeeld: Observeren hoe mensen zich in de supermarkt zich gedragen de dag na de aankondiging van nieuwe maatregelen met betrekking tot het coronavirus.
3. Als fenomenen of personen in hun natuurlijke setting moeten worden bestudeerd.
   • Voorbeeld: Het gedrag van mensen in hun werkomgeving.
4. Als het waarschijnlijk is dat respondenten met zelfrapportage (in een interview of enquête) hun gedrag anders beschrijven dan het daadwerkelijk is.
   • Voorbeeld: Observeren hoeveel een persoon rookt op een dag.

Wat is het verschil tussen een participerende en een niet-participerende observatie?

Bij een participerende observatie maak je als observator deel uit van de context waarin het gedrag van mensen bestudeerd wordt. Meestal weten participanten dat ze geobserveerd worden, maar soms ook niet.

Bij een niet-participerende observatie maak je als observator geen deel uit van de sociale setting die geobserveerd wordt. In de meeste gevallen wordt de observator niet gezien door de individu(en) die geobserveerd worden, bijvoorbeeld omdat de onderzoeker videobeelden observeert.