T, d, of dt in werkwoorden? | Uitleg, voorbeelden & ezelsbruggetjes

Uitleg dt-fouten in de tegenwoordige tijd

In de tegenwoordige tijd wordt bij de tweede persoon enkelvoud (je, jij) en bij de derde persoon enkelvoud (hij, zij, het) altijd een –t toegevoegd aan de ik-vorm. Dit hoeft niet als een werkwoord al eindigt op een –t (het is: hij zit en niet hij zitt).

Bij werkwoorden die op een –d eindigen, zoals worden, hoor je de –t niet, maar moet de regel wel worden toegepast.

Bij werkwoorden die niet op een –d eindigen, is het makkelijk om deze regel toe te passen, omdat je de –t hoort.

Dt-fouten in vragen

Voorbeeld dt-fouten in vragen

Waarom is “vindt jij …?” fout?

Als je een vraag stelt met de jij-vorm, voeg je geen -t toe aan de stam, zoals “ga jij?” of “neem jij?” Bij een werkwoord waarvan de stam eindigt op een -d hoor je echter niet dat je de -t moet weglaten, maar zo’n werkwoord vervoeg je wel precies hetzelfde als andere werkwoorden in de vragende vorm.

Herkennen van dt-fouten in vragen

Voorkomen van dt-fouten in vragen

Ezelsbrug

Moet je een -t toevoegen of niet? Pas dezelfde ezelsbrug toe als in de tegenwoordige tijd:

Vervang het werkwoord dat in de ik-vorm op een -d eindigt door een vorm van “lopen”. Als daar een -t achter komt, dan moet je die ook toevoegen bij het werkwoord dat op een -d eindigt.

Uitleg dt-fouten in vragen

In de vragende vorm wordt in de tweede persoon enkelvoud (je/jij) geen –t toegevoegd aan de ik-vorm als de volgorde werkwoord – onderwerp is.

Hierbij geldt dat de regel (geen -t) intact blijft wanneer “je” kan worden vervangen door “jij”. Wanneer “je” kan worden vervangen door “jou” of “jouw”, dan is “je” daarentegen niet het onderwerp (maar het lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp of een bezittelijk voornaamwoord) en dan komt er geen -t achter het werkwoord. Je moet dan in de vraagzin kijken wat wel het onderwerp is.

In dit voorbeeld is steeds het hele onderwerp met roze gemarkeerd en het werkwoord met paars.

Dt-fouten in voltooid deelwoorden

Waarom is “zij heeft voltooidt” fout?

Achter een voltooid deelwoord volgt nooit de combinatie -dt. Voltooid deelwoorden van regelmatige werkwoorden eindigen met een -t of een -d afhankelijk van de laatste letter van de stam van het werkwoord. Je gebruikt een -t wanneer die laatste letter in het woord een medeklinker is die in “‘t ex-kofschip” terugkomt. Als de medeklinker niet in ’t ex-kofschip voorkomt of als de stam eindigt op een klinker (o, u, e, a, i, ij), gebruik je een -d.

Herkennen van dt-fouten in voltooid deelwoorden

Voorbeelden dt-fouten in voltooid deelwoorden

Voorkomen van dt-fouten in voltooid deelwoorden

Ezelsbrug

De ezelsbrug die je kunt gebruiken is: “‘t ex-kofschip”. Als de laatste letter van de stam van het werkwoord een van de letters van “‘t ex-kofschip” is, dan gebruik je een -t. Zo niet? Dan gebruik je een -d.

Controleer eerst of je te maken hebt met een voltooid deelwoord!

Uitleg dt-fouten in voltooid deelwoorden

Voltooide tijd

Het voltooid deelwoord van regelmatige werkwoorden wordt meestal gevormd door het prefix ge- of be- aan het werkwoord toe te voegen en door een –d of een –t aan het einde van het werkwoord te plakken, zoals bij ge-werk-t of be-antwoor-d.

Maar wanneer eindigt een voltooid deelwoord op een –d en wanneer op een –t?

Je gebruikt hiervoor de stam van het werkwoord. De stam van het werkwoord is het hele werkwoord, zoals bijvoorbeeld werken, min de –en, dus werk. Bekijk voor meer informatie ook ons artikel over de stam. Vervolgens kijk je naar de laatste letter van de stam van het werkwoord, in dit geval –k, en bepaal je of deze in het woord “’t exkofschip” voorkomt.

’t ex-kofschip

Wanneer de laatste letter van de stam van het werkwoord voorkomt in “’t exkofschip”, zoals bij de stam van het werkwoord werken, dan eindigt het voltooid deelwoord op een –t: gewerkt.

Wanneer de laatste letter van de stam van het werkwoord niet voorkomt in “’t ex-kofschip”, zoals bij het werkwoord zagen (stam is zag-, g zit niet in ’t exkofschip), dan eindigt het voltooid deelwoord op een –d: gezaagd.

Let op: De ik-vorm van bijvoorbeeld het woord vrezen is “ik vrees”, maar de stam is vrezen min –en, dus “vrez-“. Daardoor is het voltooid deelwoord van het werkwoord vrezen gevreesd en niet gevreest, want de –z komt niet voor in ’t ex-kofschip.

De ik-vorm heeft dus niet altijd dezelfde vorm als de stam van het werkwoord.

Wanneer een werkwoord al eindigt op een –d of een –t, dan hoeft niet nog een –d of een –t aan het voltooid deelwoord toegevoegd te worden. Het is dus fout om gedoodt of beëindigdt te schrijven in plaats van gedood en beëindigd. Dit is een veelgemaakte fout.