Observatie als methode in je scriptie | Uitleg & voorbeelden

Als je voor observaties hebt gekozen als onderzoeksmethode, kijk en luister je naar wat mensen doen en zeggen (menselijk gedrag) in een bepaalde situatie. Alles wat je waarneemt, leg je vast in een verslag. Je kunt op verschillende manieren observeren:

Na je observaties analyseer en interpreteer je de verkregen data om je onderzoeksonderwerp te kiezen, hypothesen op te stellen, antwoord te geven op hoofd- of deelvragen of eventueel een conclusie te trekken. In het geval van een scriptie gebruik je de observaties meestal om je hoofd- of deelvragen te beantwoorden.

Vier redenen om observatieonderzoek te doen

De vier meest voorkomende redenen om observaties uit te voeren, zijn de volgende:

  1. Als je onderzoeksvraag een hoe- of wat-vraag is.
    • Voorbeeld: “Hoe gedragen probleemjongeren zich in de klas ten aanzien van hun docent?”
  2. Als er nog weinig bekend is over het menselijk gedrag in een bepaalde situatie.
    • Voorbeeld: Observeren hoe mensen zich in de supermarkt zich gedragen de dag na de aankondiging van nieuwe maatregelen met betrekking tot het coronavirus.
  3. Als fenomenen of personen in hun natuurlijke setting moeten worden bestudeerd.
    • Voorbeeld: Het gedrag van mensen in hun werkomgeving.
  4. Als het waarschijnlijk is dat respondenten met zelfrapportage (in een interview of enquête) hun gedrag anders beschrijven dan het daadwerkelijk is.
    • Voorbeeld: Observeren hoeveel een persoon rookt op een dag.

Hoeveel fouten bevat jouw scriptie?

De taalexperts van Scribbr verbeteren gemiddeld 150 fouten per 1000 woorden. Benieuwd wat er precies wordt verbeterd? Verschuif de cursor van links naar rechts!

Scriptie nakijken op taal

Bepaal welk observatieonderzoek geschikt is voor jouw scriptie

Om te bepalen welke observatiemethode het beste is voor jouw onderzoek, kun je jezelf de volgende vragen stellen:

  1. Zijn je onderzoeksprobleem en -doel al duidelijk geformuleerd?
  2. Wil je diep inzicht krijgen in het onderzoeksprobleem of een meer oppervlakkig beeld verkrijgen?
  3. Hoeveel tijd heb je voor je observatie?

Los van het soort observatieonderzoek dat je doet, moet je observatie ethisch verantwoord zijn. Als je personen observeert die dit niet weten, is dat mogelijk onethisch. Denk daarom na over het waarborgen van de anonimiteit van je doelgroep en vraag om toestemming voor de observatie (indien mogelijk).

Participerende observatie

Bij een participerende observatie maak je als observator deel uit van de context waarin het gedrag van mensen bestudeerd wordt. Op die manier kun je achterhalen welke betekenis mensen hebben voor hun omgeving en welk gedrag ze hierbinnen vertonen. Zo kun je een nauwkeurig en gericht beeld van een bepaalde situatie krijgen.

Hierbij bestaat een onderscheid tussen een observatie waarbij de mensen weten dat ze geobserveerd worden en waarbij ze dat niet weten.

Wanneer gebruik je een participerende observatie?

Een participerende observatie wordt vooral gebruikt bij kwalitatief onderzoek. Je kunt de methode gebruiken als je gedetailleerde informatie over een bepaalde cultuur, groep mensen of over het gedrag van individuen wilt verkrijgen.

Voor- en nadelen participerende observatie

Voordelen Nadelen
Als participerend observator kun je gedrag onderzoeken en interessante onverwachte inzichten opdoen op een manier die niet mogelijk was geweest met een enquête of interview. De kans is groot dat je als observator wordt beïnvloed en dat je de situatie zelf beïnvloedt doordat je deel uitmaakt van de situatie. Als je jezelf identificeert met anderen of gedrag beïnvloedt, zijn de data mogelijk niet valide en betrouwbaar.

Niet-participerende observatie

In een niet-participerende observatie maak je als observator geen deel uit van de sociale setting die geobserveerd wordt. In de meeste gevallen wordt de observator niet gezien door de individu(en) die geobserveerd worden, bijvoorbeeld omdat de onderzoeker videobeelden observeert.

Wanneer gebruik je niet-participerende observatie?

Gebruik een niet-participerende observatie om een eerste beeld van een situatie te schetsen als bijvoorbeeld nog weinig onderzoek naar het onderwerp is gedaan. Hiermee kun je het onderzoeksonderwerp definiëren waar je vervolgens onderzoek naar doet met andere onderzoeksmethoden.

Voor- en nadelen niet-participerende observatie

Voordelen Nadelen
Je kunt de situatie niet (per ongeluk) beïnvloeden. Hierdoor zijn de resultaten waarschijnlijk betrouwbaarder en meer valide. Je kunt met je onderzoek niet de diepte in, omdat je alles altijd van een afstand bekijkt.
Het is een redelijk snelle en eenvoudige manier van observeren. Je kijkt alleen oppervlakkig naar de situatie of het gedrag. Hierdoor is het niet eenvoudig om het onderliggende probleem te identificeren.

Ontvang feedback op taal, structuur, lay-out en bronvermelding

Professionele Scribbr-editors kijken je scriptie na op:

  • Academisch taalgebruik
  • Onduidelijke zinnen
  • Grammaticale fouten
  • Interpunctie
  • Verboden woorden

Bekijk het voorbeeld

Gestructureerde observatie

Bij een gestructureerde observatie, ofwel systematische observatie, maak je gebruik van expliciet geformuleerde regels voor de observatie zelf en de rapportage van je bevindingen. Deze regels zijn vastgelegd in een zogenaamd observatieschema. Zo kun je jouw observaties onderbrengen in categorieën die je voorafgaand aan de dataverzameling hebt vastgesteld.

Wanneer gebruik je een gestructureerde observatie?

Een gestructureerde observatie kun je inzetten als je het probleem en het doel van je onderzoek al precies geformuleerd hebt en het duidelijk is waar je op moet letten tijdens de observatie. De observatie dient in dat geval om hypothesen te onderzoeken.

Voor- en nadelen gestructureerde observatie

Voordelen Nadelen
Aangezien je de observaties volgens een vast schema uitvoert, kun je deze eenvoudig vergelijken en categoriseren om conclusies te trekken. Als observaties van verschillende individuen niet steeds op dezelfde manier worden uitgevoerd (bijvoorbeeld door verschillende observatoren), heeft dit nadelige consequenties voor de betrouwbaarheid van je onderzoek.

Ongestructureerde observatie

Bij een ongestructureerde observatie wordt het gedrag van individuen zo gedetailleerd mogelijk geobserveerd. Hierbij wordt geen gebruik gemaakt van een vooraf opgesteld observatieschema, maar wordt juist zoveel mogelijk informatie verzameld. Het doel hiervan is om een verhalend verslag van het geobserveerde gedrag te schrijven.

Wanneer gebruik je een ongestructureerde observatie?

Gebruik dit type observatie als je het onderzoeksprobleem nog niet precies hebt geformuleerd. In dat geval kun je een bredere observatie uitvoeren om de belangrijkste aspecten van het probleem te identificeren en om bijvoorbeeld hypothesen te formuleren.

De bevindingen van een ongestructureerde observatie zijn vooral inzetbaar als basis voor hypothesen die in je (vervolg)onderzoek nader onderzocht kunnen worden. Er kunnen geen duidelijke conclusies uit de data worden getrokken.

Voor- en nadelen ongestructureerde observatie

Voordelen Nadelen
Doordat je naar het geheel kijkt, krijg je een breed beeld van de te onderzoeken situatie en het gedrag. Aangezien je niet met richtlijnen werkt, is er een groot risico dat je (onbedoeld) onnodig focust op een bepaald aspect en op verkeerde interpretaties of niet-wetenschappelijke interpretaties.

Observatie beschrijven in je scriptie

Als je (ongestructureerde) observaties hebt uitgevoerd voor je vooronderzoek, kun je hier eventueel naar verwijzen in je inleiding als je de aanleiding van je onderzoeksonderwerp bespreekt.

Als je observaties gedaan hebt om de hoofdvraag of een deelvraag te beantwoorden, beschrijf je in je methodologie welk soort observaties je hebt uitgevoerd en binnen welke setting. In je resultatenhoofdstuk beschrijf je de resultaten hiervan.

In je conclusie bespreek je eventueel belangrijke conclusies op basis van je observaties en in je discussie kun je aangeven welke beperkingen hieraan verbonden zijn. In je bijlagen kun je indien gewenst de volledige verslagen van je observaties toevoegen.

Voorbeeld: Observatie beschrijven in je scriptie
Om meer inzicht te krijgen in het gedrag van de aanvoerders van de teams tijdens het toernooi zijn gestructureerde observaties uitgevoerd met het observatieschema van Engelbart en Verhulst (2021). Zo kon worden vastgelegd wanneer de aanvoerders leiderschap toonden en een voorbeeldfunctie vervulden, en op welke momenten zij afwijkend gedrag vertoonden.

Veelgestelde vragen

Wat zijn observaties in je scriptie?

Als je voor observaties hebt gekozen als onderzoeksmethode, kijk en luister je naar wat mensen doen en zeggen (menselijk gedrag) in een bepaalde situatie. Alles wat je waarneemt, leg je vast in een verslag.

Na je observaties analyseer en interpreteer je de verkregen data om je onderzoeksonderwerp te kiezen, hypothesen op te stellen, antwoord te geven op hoofd- of deelvragen of eventueel een conclusie te trekken.

In het geval van een scriptie gebruik je de observaties meestal om je hoofd- of deelvragen te beantwoorden.

Waarom kies je voor observaties?

De vier meest voorkomende redenen om observaties uit te voeren, zijn de volgende:

  1. Als je onderzoeksvraag een hoe- of wat-vraag is.
    • Voorbeeld: “Hoe gedragen probleemjongeren zich in de klas ten aanzien van hun docent?”
  2. Als er nog weinig bekend is over het menselijk gedrag in een bepaalde situatie.
    • Voorbeeld: Observeren hoe mensen zich in de supermarkt zich gedragen de dag na de aankondiging van nieuwe maatregelen met betrekking tot het coronavirus.
  3. Als fenomenen of personen in hun natuurlijke setting moeten worden bestudeerd.
    • Voorbeeld: Het gedrag van mensen in hun werkomgeving.
  4. Als het waarschijnlijk is dat respondenten met zelfrapportage (in een interview of enquête) hun gedrag anders beschrijven dan het daadwerkelijk is.
    • Voorbeeld: Observeren hoeveel een persoon rookt op een dag.
Wat is het verschil tussen een participerende en een niet-participerende observatie?

Bij een participerende observatie maak je als observator deel uit van de context waarin het gedrag van mensen bestudeerd wordt. Meestal weten participanten dat ze geobserveerd worden, maar soms ook niet.

Bij een niet-participerende observatie maak je als observator geen deel uit van de sociale setting die geobserveerd wordt. In de meeste gevallen wordt de observator niet gezien door de individu(en) die geobserveerd worden, bijvoorbeeld omdat de onderzoeker videobeelden observeert.

Citeer dit Scribbr-artikel

Als je naar deze bron wilt verwijzen, kun je de bronvermelding kopiëren of op “Citeer dit Scribbr-artikel” klikken om de bronvermelding automatisch toe te voegen aan onze gratis Bronnengenerator.

Dingemanse, K. (2021, 26 oktober). Observatie als methode in je scriptie | Uitleg & voorbeelden. Scribbr. Geraadpleegd op 18 maart 2024, van https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/observaties/

Wat vind jij van dit artikel?
Kirsten Dingemanse

Kirsten is editor bij Scribbr. Ze heeft ervaring met het schrijven van scripties en het uitvoeren van onderzoeken en wil graag haar kennis hierover met studenten delen om ze verder te kunnen helpen.