Sociale media gebruiken als bron voor je scriptie | Uitleg

Socialemedianetwerken kun je zien als enorme databanken met informatie over wat er speelt onder de mensen. Tweets, Facebookberichten en Instagramfoto’s zou je daarom in principe kunnen gebruiken voor onderzoek. Toch moet je hiermee oppassen.

Hoe zit het namelijk met het auteursrecht van de Instragramfoto’s van een persoon? Hoe citeer je iemand op Twitter? En bovenal, mag het zomaar, of is het inbreuk op hun privacy?

Wanneer gebruik je sociale media als bron?

Sociale media kun je in je onderzoek gebruiken om te kijken wat er gezegd wordt over een bepaald onderwerp. Met Twitter zou bijvoorbeeld onderzocht kunnen worden hoeveel klachten er dagelijks binnenkomen over de NS. De meeste reizigers dienen namelijk geen officiële klacht in, maar uiten wel hun frustratie op Twitter.

Privacyproblemen

Binnen het socialemedia-onderzoeksveld wordt momenteel veel gediscussieerd over privacy. Zo is de vraag of het citeren van iemand op sociale media wel of niet ethisch verantwoord is. En mag je zomaar iemands naam en foto vermelden in jouw onderzoek wanneer zijn of haar profiel openbaar is?

Veel mensen hebben niet in de gaten welke informatie van hen allemaal openbaar is. Hierdoor kunnen zij het gebruik van hun posts als inbreuk op hun privacy beschouwen. Het kan ook dat zij van mening zijn dat hun posts auteursrechtelijk beschermd zijn. “Mijn Instagramfoto’s mogen nog wel openbaar zijn, dat betekent nog niet dat je ze zomaar kunt gebruiken.”

Denk ook eens aan de volgende situaties:

• Je onderzoekt een online chatgroep. Moet je dan alleen toestemming hebben van de beheerder, of van iedere deelnemer aan de chat? Vaak nemen iedere keer weer nieuwe mensen deel aan een online chat.
• Je doet onderzoek naar Facebookprofielen. Je hebt van een aantal personen toestemming gekregen hun Facebookpagina te onderzoeken, maar moet je dan ook toestemming vragen aan al hun Facebookvrienden die getagd zijn en berichten of comments geplaatst hebben?
• Je onderzoekt mensen met gebruikersnamen en/of avatars (geen echte namen). Kun je deze ‘nicknames’ en avatars zomaar gebruiken, of moet je hier pseudoniemen voor bedenken?
• Bij offline onderzoek laat je de deelnemers een papier ondertekenen waarmee zij toestemming verlenen. Hoe doe je dat bij online onderzoek? Is een bevestigende e-mail voldoende?

Het Hawthorne-effect

Een andere problematiek bij het onderzoeken van sociale media is het Hawthorne-effect. Wanneer mensen weten dat ze geobserveerd worden, kunnen zij (onbewust) hun gedrag veranderen of verbeteren. De uitkomsten van het onderzoek zullen in dit geval anders zijn dan wanneer zij niet weten dat ze geobserveerd worden. De vraag is dan ook: moet je toestemming hebben gekregen van degene die je observeert voordat je observatie begint?

Hoe ga je hier nu mee om?

Er is (nog) geen duidelijk antwoord op wat wel en wat niet mag. Je zult dus iedere situatie vooral zelf moeten beoordelen. Houd hierbij in je achterhoofd:

1. het ethische aspect;
2. dat je met ‘echte’ mensen te maken hebt (dit idee kan door de fysieke afstand online vervagen);
3. respect voor de deelnemers;
4. zelfreflectie (wat ben ik nu eigenlijk aan het doen?).

Ons advies

Bedenk wat je nodig hebt voor je onderzoek: is het nodig om persoonsgegevens te vermelden? Misschien kun je het privacyprobleem oplossen door niet te citeren, maar door bijvoorbeeld alleen aantallen te gebruiken: “Op dinsdag 8 april waren er 87 tweets met een klacht over de NS.”

• Wil je toch echt citeren, dan is ons advies om of de (gebruikers)namen te veranderen of  toestemming te vragen aan degene die je wilt citeren.
• In de situatie van het Facebookprofiel adviseren we toestemming te vragen aan diegene van wie het profiel is, en om de namen en foto’s van vrienden die erop voorkomen te fingeren of te verwijderen (bijvoorbeeld door ze te bedekken met een zwart balkje).
• Een bevestigende e-mail lijkt ons voldoende als bewijs van toestemming, mits in deze e-mail duidelijk is wie toestemming verleent (volledige naam) en waarvoor diegene toestemming verleent.
• Je onderzoek is waarschijnlijk beter wanneer je eerst observeert en achteraf om toestemming vraagt (om het Hawthorne-effect te vermijden). Naar onze mening is dit ethisch verantwoord, omdat het ieders eigen verantwoordelijkheid is dat iemand zijn gegevens openbaar zet. Wil je de gegevens daadwerkelijk gaan gebruiken, vraag dan (na de observatie) om toestemming.
• Je loopt zo wel het risico dat iemand weigert toestemming te geven. Wanneer je dus niet zoveel tijd hebt voor je onderzoek is het slimmer het eventuele Hawthorne-effect voor lief te nemen en vooraf toestemming te vragen.

Sociale media en de APA-stijl

• Facebook, Instagram, et cetera
• Twitter
• Youtube

Veelgestelde vragen

Wanneer gebruik je sociale media als bron?

Je kunt sociale media als bron in je onderzoek gebruiken om te kijken wat gezegd wordt over een bepaald onderwerp. Met Twitter zou bijvoorbeeld onderzocht kunnen worden hoeveel klachten er dagelijks binnenkomen over de NS. De meeste reizigers dienen namelijk geen officiële klacht in, maar uiten wel hun frustratie op Twitter.

Wat is het Hawthorne-effect?

Het Hawthorne-effect kan een probleem vormen bij observatie-onderzoek.

Als mensen weten dat ze geobserveerd worden, kunnen zij (onbewust) hun gedrag veranderen of verbeteren. De uitkomsten van het onderzoek kunnen hierdoor vertekend raken, omdat de participanten zich anders zouden gedragen als ze niet zouden weten dat ze geobserveerd worden.

Hoe verwijs ik naar inhoud op sociale media in APA-stijl?

Als je naar een openbaar bericht op sociale media wilt verwijzen, gebruik je de eerste 20 woorden als titel, voeg je de publicatiedatum toe, neem je een URL op, en noem je de gebruikersnaam van de auteur als diegene er een heeft.

Rijkswaterstaat Verkeersinformatie. [@RWSverkeersinfo]. (2021, 11 maart). Het @KNMI heeft voor vandaag #codegeel afgegeven voor het hele land. Ga je de weg op? Wees dan extra alert [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/RWSverkeersinfo/status/1369878958410321921

Als je naar socialemedia-inhoud wilt verwijzen die niet openbaar is (zoals privéberichten, berichten uit besloten groepen of gebruikersprofielen), behandel je de inhoud als persoonlijke communicatie in de lopende tekst. Je neemt hierbij geen bronvermelding op in de literatuurlijst.

Toen de schrijver van de bestseller online werd gecontacteerd, stelde hij dat het schrijfproces voor zijn nieuwe boek “geheel volgens plan” verliep (M. Merkus, privébericht op Twitter, 27 november, 2020).