Wat is het placebo-effect? | Betekenis & Voorbeelden

Het placebo-effect is een verschijnsel waarbij mensen echte verbetering melden na een neppe of niet-bestaande behandeling, die een placebo wordt genoemd. Aangezien een placebo geen echt geneesmiddel is voor een aandoening, zijn de waargenomen positieve effecten het gevolg van iemands verwachtingen of geloof in de behandeling.

Het placebo-effect treedt meestal op bij experimentele onderzoeken waarbij de deelnemers willekeurig worden toegewezen aan een behandel- of controlegroep (i.e., randomisatie).

Wat is een placebo?

Een placebo kan een suikerpil zijn, een injectie met zout water, of zelfs een nepoperatie. Met andere woorden, een placebo heeft geen geneeskrachtige eigenschappen. Placebo’s worden vaak gebruikt in medisch onderzoek en klinische studies om wetenschappers te helpen de effecten van nieuwe medicijnen of behandelingen te evalueren.

Bij deze klinische studies (bijvoorbeeld in de vorm van een randomized controlled trial) krijgen participanten willekeurig ofwel de placebo ofwel het experimentele geneesmiddel toegewezen. Cruciaal is dat ze niet weten welke behandeling ze krijgen. De resultaten van de twee groepen worden vervolgens met elkaar vergeleken om te bepalen of de uitkomsten van elkaar verschillen.

In dubbelblind onderzoek weten de onderzoekers daarbij ook niet wie de placebo en wie het geneesmiddel heeft gekregen. Zo wordt voorkomen dat de onderzoekers de participanten demand characteristics (vraagkenmerken) meegeven die de resultaten van de studie zouden kunnen beïnvloeden. Vaak wordt de voorkeur gegeven aan dit soort onderzoek boven enkelblind onderzoek, waarbij de participanten niet weten in welke groep zij zijn geplaatst, maar de onderzoekers wel.

Placebo’s kunnen symptomen als pijn, vermoeidheid of stressgerelateerde slapeloosheid verminderen, maar ze behandelen of genezen de aandoening of ziekte niet.

Wat is de definitie van het placebo-effect?

Voor sommige mensen zorgt alleen al het idee dat zij medicijnen gebruiken ervoor dat ze zich beter voelen. Dit gebeurt zelfs als de medicatie in werkelijkheid slechts een placebo is. Met andere woorden, het placebo-effect is de perceptie van je beter voelen die wordt veroorzaakt door de verwachtingen en het geloof in de behandeling.

Bij het bestuderen van een nieuw medicijn of nieuwe behandeling moeten onderzoekers aantonen dat het verschil in resultaten tussen de nieuwe behandeling en de placebo  statistisch significant is. Daartoe vergelijken ze de resultaten van degenen die de nieuwe behandeling ondergaan met die van de placebogroep. Als de twee groepen hetzelfde reageren, wordt de effectiviteit van de nieuwe behandeling niet ondersteund.

Open-label placebo

Hoewel het placebo-effect al lange tijd in verband wordt gebracht met het falen van een geneesmiddel of het mislukken van een experiment, proberen recente studies te achterhalen of mensen ook profijt zouden kunnen hebben van een placebo, zelfs als ze weten dat ze er een innemen.

Studies over zogeheten “open-label” of “eerlijke” placebo’s, waarbij mensen weten dat ze voor hun aandoening placebomedicatie krijgen voorgeschreven, hebben aangetoond dat placebo’s de symptomen kunnen verbeteren bij mensen met een prikkelbaar darmsyndroom of lage rugpijn. Dit suggereert dat mensen het placebo-effect ook kunnen ervaren als ze wel weten dat ze een placebo nemen.

Hoe werkt het placebo-effect?

Hoewel de exacte redenen voor de positieve effecten van placebo’s nog steeds worden onderzocht, dragen een aantal factoren bij aan het placebo-effect. Deze factoren zijn:

• De verwachtingen van of het geloof in de behandeling. Mensen die gemotiveerd zijn en verwachten dat hun behandeling werkt, hebben meer kans om het placebo-effect te ervaren. Dit wordt ook wel een self fulfilling prophecy genoemd.
• Het gevoel aandacht en zorg te krijgen door deelname aan de studie. Dit kan het stressniveau verlagen en de lichaamseigen pijnstillende chemicaliën activeren.
• Klassieke conditionering, i.e., de associatie die mensen in de loop der jaren opbouwen tussen een bepaalde behandeling, zoals het innemen van pillen, en positieve resultaten.
• Een vertrouwensrelatie tussen artsen en patiënten of onderzoekers en participanten uit de steekproef. Luisteren naar een expert die je vertrouwt en die enthousiast over de behandeling praat, kan invloed hebben op hoe je erop reageert.

Onderzoekers schrijven het placebo-effect echter niet uitsluitend toe aan de psychologie. Enkele andere mogelijke verklaringen zijn:

• Regression to the mean (regressie naar het gemiddelde): Als mensen voor het eerst een arts bezoeken of aan een klinische studie beginnen, kunnen hun symptomen bijzonder ernstig zijn. Maar bij het natuurlijke verloop van een ziekte kunnen symptomen vanzelf afnemen, ook zonder medicatie.
• Confirmation bias (bevestigingsbias): Gevoelens van hoop over een nieuwe behandeling kunnen ertoe leiden dat mensen meer aandacht besteden aan tekenen dat ze beter worden en minder aan tekenen dat het slechter gaat.

Voorbeelden placebo-effect

Het placebo-effect illustreert hoe de geest veranderingen in het lichaam teweeg kan brengen.

Het placebo-effect kan ook de populariteit verklaren van alternatieve geneesmiddelen die niet zijn goedgekeurd door de EMA (European Medicines Agency).

Nadeel van het placebo-effect

De reactie van mensen die aan de placebo-controlegroep zijn toegewezen is niet altijd positief. Zij kunnen ook een zogeheten nocebo-effect ervaren, oftewel een negatief resultaat, als zij een placebo innemen. Hier geldt dezelfde verklaring: als je een negatieve uitkomst verwacht, is het waarschijnlijker dat je een negatieve uitkomst krijgt.

Dit kan bijvoorbeeld voorkomen als participanten die tot de placebo-groep van een klinische studie behoren te horen krijgen welke bijwerkingen de “behandeling” kan hebben. Zij kunnen vervolgens dezelfde bijwerkingen ervaren als de participanten die het daadwerkelijke medicijn toegediend krijgen, doordat zij verwachten dat deze bijwerkingen zullen optreden.

Interessante artikelen over onderzoek doen

Op zoek naar meer interessante artikelen over een onderzoek uitvoeren voor je scriptie of paper? Bekijk dan ook eens onderstaande artikelen met uitleg en voorbeelden!

Veelgestelde vragen

Wat veroorzaakt het placebo-effect?

Hoewel er geen definitief antwoord is op de vraag wat het placebo-effect veroorzaakt, stellen onderzoekers een aantal verklaringen voor, zoals een self fulfilling prophecy, de kracht van suggestie, interactie tussen arts en patiënt (of onderzoeker en participant) en klassieke conditionering.

Waarom worden placebo’s gebruikt in onderzoek?

Placebo’s worden gebruikt bij medisch experimenteel onderzoek naar nieuwe medicijnen of therapieën. In deze klinische proeven krijgt een controlegroep een placebo, terwijl de behandelgroep het nieuwe medicijn krijgt.

Het doel is te bepalen hoe werkzaam het nieuwe geneesmiddel is: als mensen er meer baat bij hebben dan bij de placebo, wordt het als werkzaam beschouwd en niet als het resultaat van een placebo-effect.

Wie heeft het placebo-effect ontdekt?

De ontdekker van het placebo-effect als wetenschappelijk en kwantificeerbaar feit is de Amerikaanse anesthetist Henry Beecher, die geïnteresseerd raakte in de effecten van een placebo nadat hij gewonde soldaten in de Tweede Wereldoorlog bij gebrek aan morfine een zoutoplossing had gegeven, en zij zich ondanks dit nepmedicijn toch beter voelden.

In 1955 schreef hij een artikel getiteld “The Powerful Placebo” waarin hij als eerste probeerde om het placebo-effect te kwantificeren.

Het concept van het placebo-effect bestond echter al veel eerder. John Haygarth was de eerste die het placebo-effect erkende en demonstreerde in een medisch onderzoek in 1799. De eerste keer dat het placebo-effect specifiek werd gedefinieerd en bediscussieerd was door T.C. Graves in een artikel in The Lancet in 1920.